Denetimsiz kamu, denetimli özel hayat

Son dönemde Türkiye umut veren güzel gelişmeler arasında tuhaf gelişmelerin yaşandığı, büyük bir iyimserlikle karşılanan tarihi adımlarla ciddi karamsarlıklara yol açan netameli tabloların iç içe geçtiği bir ülke görüntüsü veriyor.

Mesela, bir taraftan en az yüzyıldır tabu kabul edilen dünün sıkıntılı konuları bugün rahatça konuşulabiliyorken, diğer taraftan en küçük iktidar eleştirisi bile eleştiride bulunanlar için büyük sıkıntılara yol açabiliyor. Yine bir taraftan onlarca yıldır çözümsüz bırakılmış sorunlar çözüm sürecine sokulurken, dün sorun olarak anılmayan bazı alanlar yeni ve ciddi sorunların velud kuluçkaları haline getirilebiliyor. Bu karmaşık tablo karşısında 12 yıldır AKP iktidarı yönetimindeki Türkiye’nin fotoğrafını uzaktan çekmeye çalışanların eminim ki kafaları iyice karışıyordur. Bir taraftan ekonomik, sosyal ve siyasal alanda asla görmezden gelinemeyecek doğru yönde atılan önemli adımlar, diğer taraftan bu adımlarla aynı paralelde ve istikamette seyretmeyen bazı temel özgürlük alanlarındaki çok ciddi sorunlar.

Özgürlükçü ve çoğulcu demokrasilerin olmazsa olmazı basın özgürlüğü alanındaki baskılar ve ihlaller, Sayıştay’ın fiilen işlevsiz kılınarak kamu harcamalarının büyük ölçüde denetimsiz bırakılması, insanların özel hayatlarına ve yaşam tarzlarına müdahale şeklinde algılanabilecek söylem ve eylemler ya da insanların mahremiyetine saygısızlık, çevresel etkilerinden dolayı şehirleşme politikaları ve mega projeler gibi toplumun tamamını ilgilendiren konularda toplumun büyük bir kesiminin tepki, eleştiri ve hassasiyetlerine gösterilen duyarsızlık sanırım bu sorunlu alanların başında geliyor.

Ne yazık ki Türkiye, bir yandan denetim, şeffaflık ve hesap verebilirliğe kıymet veren bir demokratik ülke için olmazsa olmazlardan olan kamu denetiminden hızla uzaklaşırken, aynı hızla insanların özel hayatını denetim altına almaya çalışan tuhaf bir ülke görüntüsü veriyor. Mesela, vatandaşların ödediği vergilerden oluşan kamu bütçesinin hükümet ve devlet kurumları tarafından nasıl kullanıldığının halk adına denetiminden sorumlu Sayıştay gibi kurumlar son iki yıldır demokratik denetim işlevini göremez hale getiriliyor. Bunun yanı sıra apar topar çıkarılan bir yasa ile kamu ihalelerindeki yolsuzluklara dair ceza indirimine gidilmesi demokratik rejimin şeffaflık ve hesap verebilirlik kriterlerinin iyice erozyona uğradığı gibi bir sakil görüntüye yol açıyor.   

İşte bu şartlar altında önümüzdeki günlerde Parlamento, hangi paranın ne kadarının nereye ve ne amaçla harcandığını tam olarak bilemeden 2012 yılı bütçesini ibra ederek 2014 yılı bütçesini görüşmeye başlayacak. Tıpkı geçtiğimiz yıl 2011 yılı bütçesinin hükümet organları, hükümet kontrolündeki devlet kurumları ve kamu görevlileri tarafından nasıl kullanıldığına dair kayda değer bir rapor sunulmadığı gibi, bu yıl da Sayıştay kamu bütçesinin nasıl harcandığı konusunda güvenilir bir raporlama yapmakta fiilen aciz bırakıldı. Onun içindir ki, Parlamento Plan ve Bütçe Komisyonu’nda 2014 bütçesi görüşülürken Sayıştay raporlarının eksik geldiğini savunan bazı milletvekilleri Pazartesi günü durumu protesto ederek komisyonu terk etmek durumunda kaldılar.

Sayıştay’ın sözüm ona denetlediği 146 kurumla ilgili olarak Parlamento’ya gönderdiği raporunun ilgili kısımlarının, çıkarılan yasa ve mevzuatların denetçilerin elini kolunu bağlamasından dolayı,  sıklıkla “Gerekli mali raporlar, tablo ve bilgiler sağlanamadığı için görüş bildirilememektedir” cümlesiyle bitiyor olması durumun vahametini gözler önüne yeterince seriyor. Sadece bu ifadeye bakmak bile Sayıştay’ın gerekli denetimi yapamadığını ve doğru dürüst rapor hazırlayamadığını savunan muhalif vekilleri haklı çıkarmaya yeter. Kaldı ki bu yaklaşıma bazı iktidar vekillerinin bile hak vermesi vahametin boyutunu göstermektedir.

Oysa her kesimin desteğiyle 2010 yılında çıkarılan derli toplu Sayıştay yasası şeffaflık ve denetim açısından büyük bir ilerleme olarak değerlendirilmişti. Bu reform hem içerden insanların, hem uluslararası kurumların övgüsüne mazhar olmuştu. Ne yazık ki daha sonra bu düzgün yasada yapılan bazı tuhaf değişikliklerle kamu kurumları ve kamu harcamaları büyük ölçüde fiilen denetlenemez hale getirildi. Doğal olarak bu geriye gidiş bütün demokratik çevrelerde büyük bir tepkiyle karşılandı. Bu yıl AB İlerleme Raporu’nda da en güçlü eleştirilerin hedefini Sayıştay’ı çalışamaz hale getiren söz konusu kanunundaki tahrifatlar oluşturdu.

Hükümetin kamu denetimi, şeffaflık ve hesap verebilirlik konusunda geldiği vahim noktayı sadece Sayıştay’ın getirildiği bu hazin durum bile çok iyi gözler önüne seriyor. Kamu bütçesi ve kamu harcamaları konusunda alabildiğine bir denetimsizlik özlemi ile hareket eden hükümet, diğer icraatlarının da alabildiğine yargı denetiminden muaf tutulması eğilimini sıklıkla sergilemekte bir sakınca görmüyor. En azından hükümetin icraatlarını engellediği gerekçesiyle yargı denetiminden sıklıkla şikayet ediyor. Doğrusu bu eğilimin bir gereği olarak hükümet, denetimsiz ve yargısız bir icranın bazı yasal ve kurumsal altyapılarını da oluşturmaya çabalıyor.

Kamu denetimi ve harcamalarının şeffaflığından pek haz etmeyen aynı hükümet sıra insanların özel hayatına gelince alabildiğine bir denetim ve kontrol canavarına dönüşüyor. Bu amaçla, hiçbir gerçek demokratik hukuk devletinde benzerine rastlanmayacak şekilde, mahkeme kararı olmaksızın istihbarat örgütlerine vatandaşların şahsi bilgilerine erişim hakkını vermek üzere değişik özel ve kamu kuruluşlarıyla protokoller imzalamasına imkan veriyor. Son olarak üniversite öğrencilerinin kaldığı evleri gündeme getirdikleri gibi, neredeyse her hafta insanların farklı yaşam tarzlarını hedef alan yeni söylem ve eylemleriyle tartışma konusu haline gelen iktidar ve mensupları insanların özel hayatını alabildiğine denetim altına almayı temel uğraşları haline getirdikleri gibi bir görüntü veriyor. Gerçek tam olarak bu mudur tartışılabilir, ama oluşturdukları izlenim ve toplumda sebep oldukları yaygın algı tam olarak budur.

Bu algının hangi noktalara vardığını MetroPOLL araştırma şirketinin Haziran ayında yayınladığı bir araştırmanın sonuçları açıkça ortaya koymuştu. O araştırmaya katılan halkın yüzde 49,9’u AKP hükümetinin giderek daha baskıcı ve otoriter hale geldiğine inandığını söylemişti. Bunun aksini söyleyenler ise yüzde 36’da kalmış, yüzde 14,1 ise herhangi bir fikir beyan etmek istememişti. Bireylerin yaşam tarzına hükümetin müdahalesinin arttığını düşünenlerin oranı ise yüzde 54,4’ü buluyordu, yüzde 40,4’ü bu görüşün tersini düşünürken, yine yüzde 5,2’si cevap vermemeyi tercih etmişti. Halkın yüzde 53,3’ü Türkiye’de basının özgür olmadığını söylerken, aksini söyleyenler yüzde 41,1’de kalmış, yüzde 5,6’sı ise yine cevap vermemişti.

Demokrasiye, insan hak ve özgürlüklerine hassasiyet gösteren bir vatandaş olarak önümde duran bu tablodan memnun olduğumu söyleyemeyeceğim. Oluşturdukları bu hazin tablodan hiçbir rahatsızlık duymayanların ise işleri bildikleri gibi yapmaya devam edeceklerinden ise en ufak bir şüphe duymuyorum. 

English: http://todayszaman.com/columnist/bulent-kenes-330672-unaudited-public-vs-audited-private-life.html